تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال (کتاب)

تَهذیبُ الْمَقال فی تَنْقیحِ کِتابِ الرّجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمد بن علی النجاشی کتابی رجالی به زبان عربی نوشته سید محمدعلی موحد ابطحی (متوفای ۱۴۲۳ق). نویسنده در این اثر به بررسی کتاب رجال نجاشی پرداخته و با استفاده از دیگر منابع شیعه و اهل سنت و با مراجعه به آثار دیگر عالمان رجالی، به نقد، تصحیح اشکال‌ها و شرح مطالب آن می‌پردازد.

نویسنده

سید محمدعلی موحد ابطحی (۱۳۴۹-۱۴۲۳ق) فقیه، رجالی، محدث و از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم هجری شمسی. موحد ابطحی تألیف‌های بسیاری داشته است.

معرفی رجال النجاشی

فهرست أسماء مُصنّفی الشیعة یا رجال نجاشی یکی از اصول چهارگانه شیعه در علم رجال است. مؤلف آن ابوالحسین احمد بن علی نجاشی (متوفای ۴۵۰ق) این اثر را به عنوان فهرستی برای اسامی مؤلفان شیعه تألیف کرده و در آن تنها نام بزرگانی را آورده که کتاب و اثری از خود به یادگار گذاشته‌اند.

محتوا

تهذیب المقال دارای مقدمه‌ای است که روش مؤلف و سه فائده رجالی در آن مطرح می‌شود:

• فایده اول: شرح‌حال نجاشی (نسب، کنیه، تاریخ حیات، جایگاه او نزد عالمان اجازات، مشایخ و شاگردان)
• فایده دوم: ویژگی‌های کتاب رجال نجاشی، طرق نجاشی به مصنفات، بیان مفهوم اصل، نسخه، مصادر، نوادر و فرق آنها و طرق به کتاب نجاشی.
• فایده سوم: روش‌های علم و شناخت مدح و ذم راویان و بیان رویکرد نجاشی در این مورد.

ابطحی به کتاب‌های رجالی، حدیثی و تاریخیِ شیعه و اهل سنت و به طرق شیخ طوسی در التهذیب و الاستبصار و الفهرست و طریق شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه مراجعه کرده است. او درباره راویانی که شرح‌حالشان در کتاب رجال نجاشی مهمل بوده، یا شرح مستقلی نداشته‌اند و یا رجال و مؤلفانی که نجاشی متعرض آنها نشده، با شرح مفصل خود به جمع‌آوری و ارائه مطالب پرداخته است. از دیگر کارهای مولف، نقد و بررسی اشکال‌هایی است که در رجال نجاشی مشاهده کرده است.

او در این کتاب به نام مؤلف، لقب، کنیه، نسب، قبیله، محل تولد و سکونت، خاندان، طبقه و شرح‌حال مشایخ و شاگردان هر فرد، منزلت راوی در میان اصحاب، تاریخ زندگی، مذهب، توثیق با تضعیف، مدح یا ذم، فهرست تألیفات او پرداخته است. او برای دسترسی آسان به موضوعات، اقدام به تهیه چند فهرست کرده که در آخر جلد اول ارائه شده است.

ویژگی‌ها

احمد عابدی پژوهشگر حوزه علمیه قم، تهذیب المقال را کتابی ارزنده در علم رجال معرفی می‌کند و آن را دارای ویژگی‌هایی دانسته که به این شرح است:

• مؤلف ضمیمه‌هایی بر رجال نجاشی دارد و آن، عناوینی است که نجاشی عنوان نکرده و او مورد بحث قرار می‌دهد.
• هجده بحث مستقل در ذیل عنوان حریز بن عبدالله سجستانی عنوان می‌کند.
• ۴۱ بحث درباره همه جنبه‌های زندگانی جابر بن یزید جعفی ارائه می‌دهد.
• ۵۰ نفری که شیخ طوسی و نجاشی به تمام کتاب‌ها و سندهایشان روایت دارند، جمع‌آوری شده است.
• در تمام کتاب از منابع تاریخی و رجالی اهل سنت به‌طور گسترده استفاده شده که بر فوائد آن افزوده‌اند.
• مؤلف ادعا می‌کند که مشایخ حدیث، همیشه سندی را انتخاب می‌کردند که واسطه‌های آن کم باشد و به همین دلیل، گاهی سندی را که مشتمل بر افراد ضعیف است بر سندی که تمام افراد آن ثقه هستند، ترجیح داده می‌شد. به عقیده ابطحی، اگر سندی در دسترس باشد، نمی‌توان حکم به ضعف آن داد؛ چون آن حدیث، تنها همان سند را نداشته است.

پانویس

منابع

• عابدی، احمد؛ انصاری، ناصرالدین؛ نبوی، عبدالمحمد؛ ذکاوتی قراگزلو، علی‌رضا، معرفی‌های اجمالی، آینه پژوهش، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۶ - شماره ۴۳.
• طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۱ش.